Gevolgen coronacrisis

Inleiding
Voor specifiek inzicht en monitoring van de impact van de coronacrisis heeft u ingestemd met de instelling van een (tijdelijke) paragraaf ‘gevolgen coronacrisis’, die wij in de reguliere planning- en controldocumenten opnemen.

“Het virus is en blijft onder ons”, met dit citaat van onze minister-president begonnen wij de eerste coronaparagraaf in de begroting. En stelden daarbij de vraag en benoemde de grootste onzekerheid 'hoe lang gaat dit duren'? Het jaar 2020 gaat de geschiedenis in als het coronajaar, maar te vrezen is dat dit ook voor een groot deel van 2021 gaat gelden. Inmiddels hebben we een tweetal “golven” achter de rug en lijken we in de derde golf terecht zijn gekomen.

We moeten daardoor vaststellen dat de overbruggingsfase veel langer duurt dan we aanvankelijk verwachtten en de herstelfase moeizaam op gang komt. Met alle impact daarvan op onze samenleving.
In dat verband hebben wij de aanpak om te komen tot een beeld voor de herstelfase ter hand genomen, verderop in deze paragraaf komen wij daarop nog kort terug.

Verantwoording 2020
Het jaar 2020 heeft bijna volledig in het teken gestaan van de gevolgen, maatregelen en effecten van corona in de Edese samenleving en is ook dwars door onze plannen, begrotingen en bedrijfsvoering heen gegaan.
Dit betrof als eerste de inrichting van de crisisorganisatie, maar ook al snel de andere maatregelen. Aanvankelijk gericht op ons gemeentelijk maatregelenpakket (voornamelijk gericht op behoud van liquiditeit, uitstel van betaling van belastingen en huur, coulanceregelingen terrashuur en niet terugvorderen van kleinere subsidies voor evenementen). Dit aanvullend op de steunpakketten van Rijk, provincie en banken. Daarna hebben we ook uitwerking gegeven aan de compensatieregelingen continuering zorg, de steunpakketten voor cultuur en sport, uitvoering sociale werkvoorziening etc.
In deze paragraaf maken we hiervan vooral de stand op over 2020.

Samenvatting programma’s
Op de programmaplannen hebben we reeds zo goed als mogelijk een overzicht gegeven van de corona-effecten op dat betreffende programma. We wijzen erop dat dit nooit helemaal volledig zal zijn en ook de afwijkingen niet altijd zijn te knippen. We hebben de effecten daarbij uitgesplitst naar de volgende groepen:

• Geplande activiteiten konden geen doorgang vinden, voordeel € 0,8 miljoen.
• Onze partners hebben geen aanspraak kunnen doen op (geldelijke) regelingen en faciliteiten van de gemeente, voordeel € 0,8 miljoen.
• Daling van inkomsten, nadeel van € 1,0 miljoen.
• Benodigde extra inzet c.q. activiteiten, nadeel van € 13,1 miljoen.

Onderstaande tabel geeft per programma de verdeling van dit nadelig effect van € 12,5 miljoen weer:

Tegenover deze kosten staan voor een deel de ontvangen compensaties vanuit het Rijk. Het betreft naast de TOZO-regeling (€ 9,1 miljoen) ook middelen voor de uitvoering van diverse maatregelenpakketten via de algemene uitkering voor een bedrag van € 4,7 miljoen Van de Provincie Gelderland ontvingen wij € 0,3 miljoen.
In paragraaf 3.1 zijn wij hierop al uitgebreider ingegaan en concludeerden dat de budgettaire nadelen voor ons als gemeente tot nu toe beperkt zijn gebleven.
Van de ontvangen en niet bestede middelen resteert € 1,6 miljoen dat beschikbaar blijft in de Reserve Steun en herstel corona omdat de besteding ervan in 2021 plaatsvindt of we nog niet zeker zijn hoe bijdragen precies worden afgerekend. Zie verderop.

Realisatie, dekking en reserveringen 2020 gesplitst naar de categorieën
Op verschillende momenten zijn coronamiddelen beschikbaar gesteld/gereserveerd om maatregelen te financieren en de financiële impact voor de gemeente op te vangen. Zowel van rijk, provincie als eigen middelen. Deze verschillende categorieën zijn in de begroting aangegeven. Een deel van de hierboven genoemde coronamiddelen heeft hierop betrekking. De realisatie daarvan geven wij hierna aan.

Het gaat om:

• Overbruggingsfaciliteit
• Compensatie - categorie 1 - compensaties waarvan de omvang nog nader vastgesteld wordt (a.h.v. werkelijkheid)
• Compensatie - categorie 2 - compensatie gericht op interne thema’s en bedrijfsvoering
• Compensatie - categorie 3 - (lumpsum) compensatie gericht op externe thema’s

Per categorie geven we inzicht in de realisatie en verwerking daarvan in de jaarrekening. Wij geven daarbij aan de verwachtte compensatie zoals aangegeven in de Programmabegroting 2021-2024 (kolom PB 21-24) en de bijgestelde compensatie op basis van de nadien ontvangen decembercirculaire 2020 (kolom rekening 2020). Daarnaast geven wij aan de mate van realisatie (kolom besteed) en de verwerking daarvan.

Overbruggingsfaciliteit
Bij de vaststelling van de Financiële barometer 2020 heeft u ons college mandaat gegeven om € 0,5 miljoen in te zetten om adequaat en tijdig op in te kunnen spelen op de gevolgen van de corona-pandemie volgens de kaders die ook zijn opgenomen in de Financiële barometer 2020 (paragraaf 3.7). Onderdeel daarvan was de door de Provincie Gelderland beschikbaar gestelde steunbijdrage ad € 331.000 verhoogd met een bijdrage uit de algemene reserve van € 169.000.
Het restant van deze overbruggingsfaciliteit is bij de jaarrekening, voor bestemming in de reserve Steun en herstel corona gestort (conform besluit programmabegroting).

Voor een juist beeld zijn, mede met het oog op de bijdrage en verantwoording van de provinciale bijdrage, hieronder ook de kosten van de extra inzet van crisisorganisatie etc. toegevoegd.

Compensaties Rijk, verdeeld naar het 3-tal categorieën

Categorie 1
Compensaties waarvan de omvang nog nader vastgesteld wordt (aan de hand van de werkelijkheid)
In de programmabegroting, paragraaf Corona is deze categorie toegelicht. Het betreft de volgende compensaties:

• Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandige ondernemer (TOZO)
• meerkosten en inhaalzorg sociaal domein
• inkomstenderving Eigen bijdrage Wmo

 
Het verloop hiervan is als volgt in beeld gebracht:

De TOZO wordt op basis van werkelijke kosten en een vast bedrag per aanvraag voor de uitvoeringskosten afgerekend. Deze afrekening maakt onderdeel uit van de accountantscontrole bij de programmarekening (SISA).
Van het bevoorschotte bedrag van ruim € 23 miljoen is ruim € 9 miljoen besteed. Het restant is als transitorische post op de balans gezet.

De meerkosten en inhaalzorg compensatie is in de decembercirculaire 2020 nog bijgesteld. Een deel van deze compensatie betreft de centrum-gemeentelijke taak voor maatschappelijke opvang en vrouwenopvang. Deze middelen, ad € 565.000, zijn aan de Reserve Maatschappelijke opvang toegevoegd. De benodigde compensatie bij aanbieders is inmiddels uitgevraagd en de beschikbaar gekomen bijdrage is vooralsnog als verplichting op de balans gereserveerd.
De derving eigen bijdrage inkomsten Wmo heeft zich voorgedaan (€ 175.000), de tot nu toe ontvangen compensatie van het Rijk ad € 145.000 compenseert dit nadeel grotendeels.

NB. Naast compensatie van meerkosten heeft de gemeente, in lijn van de VNG-afspraak, een omzetgarantie regeling afgesproken. Het Rijk gaat ervan uit dat de financiële impact hiervan past binnen het beschikbare budget. Doordat wij als Ede echter een maatregelenpakket met bijbehorende financiële taakstelling hebben vastgesteld, zijn de budgetten 2020 verlaagd en komt hieruit een incidenteel financieel knelpunt naar voren dat niet gecompenseerd wordt. De betaalde omzetgarantie zonder dat er zorgleverantie tegen over staat is uitgevraagd.

Categorie 2
Compensaties gericht op de interne thema’s en bedrijfsvoering
In de tweede categorie vallen de volgende compensaties:

• extra kosten verkiezingen
• extra kosten toezicht en handhaving
• compensatie inkomstenderving parkeer-, toeristen- en precariobelastingen.

Het verloop hiervan is als volgt in beeld gebracht:

De extra kosten voor verkiezingen doen zich voor in 2021. Ook voor 2021 heeft het Rijk daarvoor nog aanvullend extra middelen beschikbaar gesteld. Het bedrag ad € 174.000 maakt onderdeel uit van het bedrag waarvoor wij onder resultaatbestemmingsvoorstellen in paragraaf 3.3 voorstellen om dit aan de Reserve Steun en Herstel Corona toe te voegen.
De kosten voor handhaving en verkeersmaatregelen zullen zowel in 2020 als in 2021 worden gemaakt. De gemaakte extra inzet in 2021 bedraagt € 356.000, waarvan € 290.000 hier is gecompenseerd. Het restant ad € 66.000 is hierboven bij de overbruggingsfaciliteit ondergebracht.
Wat betreft de inkomstenderving op belastingen zijn de effecten op de betreffende beleidsprogramma’s verantwoord. Het effect voor 2020 beperkt zich tot lagere inkomsten uit parkeren en precario terrassen ad € 47.000. Omdat voor toeristenbelasting geldt dat afrekening achteraf plaats vindt en dus in 2021 zichtbaar wordt stellen wij voor het restant van de compensatie vooralsnog aan de Reserve Steun en Herstel Corona toe te voegen als onderdeel van het betreffende resultaatbestemmingsvoorstel in paragraaf 3.3.

Categorie 3
(Lumpsum)compensatie gericht op externe thema’s
In de derde categorie vallen de volgende compensaties:

• noodopvang kinderen & wegvallen Eigen-bijdrage ouders;
• sociale werkbedrijven
• lokale en culturele voorzieningen
• buurt- en dorpshuizen en vrijwilligersorganisaties jeugd

Het verloop hiervan is als volgt in beeld gebracht:

Van deze categorie is conform besluit Programmabegroting 2021-2024 afgesproken deze aan de reserve Steun- en Herstel Corona toe te voegen. Deze reserve wordt voor resultaat afgewikkeld waardoor onttrekkingen ook reeds worden verwerkt en geen expliciet raadsbesluit daarop nodig is. Het betreft de ontvangen compensatie waarover wij als college op grond van een inhoudelijk onderbouwing kunnen besluiten. De per thema ontvangen compensatie is daarbij slechts richtinggevend. Het in de financiële barometer beschreven afwegingskader is hierop van toepassing.

De niet bestede compensatie noodopvang is toegevoegd aan de Reserve Steun en Herstel Corona.
De compensatie voor sociale werkbedrijven is volledig toegekend aan Werkkracht BV, het sociale werkbedrijf van Ede.
Er is een subsidieregeling voor compensatie lokale en culturele voorzieningen opengesteld met een subsidieplafond van € 788.000. Hiervan is in 2020 € 695.000 besteed. Ook is een subsidieregeling voor compensatie vrijwilligersorganisaties jeugd opengesteld met een subsidieplafond van € 55.000, hiervan is € 25.000 besteed. De subsidieregeling voor compensatie buurt- en dorpshuizen (met een subsidieplafond van € 100.000) leidt pas in 2021 tot besteding.
De nog niet bestede middelen ad € 223.000 blijven via de reserve Steun en Herstel Corona beschikbaar voor 2021.

De middelen voor Crisisdienstverlening arbeidsmarktregio zijn in de decembercirculaire 2020 beschikbaar gesteld evenals de compensatie voor re-integratie dienstverlening bijstandsgerechtigden en schuldenbeleid. Eerstgenoemde compensatie is toegevoegd aan de Reserve Arbeidsmarktregio (betreft regionale gelden), de laatstgenoemden maken onderdeel uit van het resultaatbestemmingsvoorstel in paragraaf 3.3. voor toevoeging aan de reserve Steun en Herstel Corona.

Reserve Steun en herstel corona
Onderstaand geven wij een beeld van het verloop van de Reserve Steun en herstel corona.

Na verwerking van het resultaatsbestemmingsvoorstel resteert van de ontvangen en niet bestede middelen een bedrag van € 1,6 miljoen dat beschikbaar blijft in de Reserve Steun en herstel corona. Voor een groot deel hiervan geldt dat of de besteding ervan in 2021 plaatsvindt of dat we nog niet zeker zijn hoe de rijksbijdragen precies worden afgerekend. Denk aan de kosten voor verkiezingen en de als voorschot ontvangen compensatie belastingen. Laatstgenoemde worden op nacalculatiebasis afgerekend. Voor bijvoorbeeld toeristenbelasting geldt dat we in 2021 pas over de definitieve opgaven 2020 beschikken. Voor de overige onderwerpen geldt, zoals eerder is aangegeven, dat de bedragen richtinggevend zijn.

In het kader van de uitwerking van ons traject voor de herstelfase (zie verderop) willen wij een nader beeld vormen van de benodigde middelen hiervoor en komen bij de perspectiefnota daarop terug.
Wij bezien in hoeverre de reserve afdoende is voor de nog lopende overbruggingsfase, indien nodig komen wij daarop afzonderlijk bij u terug.

Risico’s
We stelden vast dat het kabinet er in deze overbruggingsfase alles aan doet om de gevolgen voor gemeenten van de coronacrisis zoveel mogelijk te compenseren. Het risico op die onderdelen is daarmee vooralsnog beperkt. Dat neemt niet weg dat het risico bestaat dat deze steun een keer ophoudt dan wel (veel) minder wordt. Onduidelijk is ook hoe tijdelijk de verslechtering zal zijn. Reden om aan de slag te gaan met de herstelfase, zoals hierna geschetst.

In deze programmarekening is een nieuwe inschatting gemaakt van ons risicoprofiel, waarin verwerkt de corona gerelateerde risico’s voor zover mogelijk. Een uitgebreidere toelichting treft u aan in de paragraaf weerstandsvermogen. Wij volstaan met het hier melden van de belangrijkste risico’s:

• Grondzaken.
  Onder meer door corona (financiële onzekerheid) bestaat risico op verandering van de vraag naar verschillende typen, en goedkopere woningen waardoor grondopbrengsten afnemen.
• Hogere kosten voor bijstand, armoede en schuldenproblematiek
  Het risico bestaat op een sterke toename van de doelgroep als gevolg waarvan de uitgaven stijgen. Verder is als gevolg van de corona crisis landelijk de verwachting dat het aantal aanvragen schulddienstverlening gaat toenemen. Dit verwachten wij ook in Ede. Verder zullen ook meer ondernemers (zoals ZZP-ers) zich tot de gemeente wenden met verzoeken om steun.
• Lager inkomsten gemeentefonds:
  Hoewel sprake is van bevriezing van het acres gedurende de huidige kabinetsperiode en opschorting van de opschalingskorting, bestaat na afloop van deze periode nog steeds een risico van dalende inkomsten mede door de fors oplopende staatsschuld.
• Noodsteun.
  Risico blijft dat we noodsteun moeten geven aan culturele instellingen, zwembaden en sport indien aanwezige buffers ontoereikend worden.
• Tot slot is het risico aanwezig dat uitstel van diverse betalingen als huur en belastingen deels tot oninbaarheid gaat leiden.

Doorkijk: op weg naar de herstelfase
De sociale, maatschappelijke en economische impact van corona blijven groot. Er zijn zorgen over een toename van sociale en psychische problematiek. Horeca, sport, cultuur, retail, scholen en evenementen zien we als onze partners en ze hebben het zwaar. En we zien dat er zorgen zijn over de leefbaarheid van onze winkelcentra. Hoewel we nu niet exact kunnen voorspellen wanneer er precies weer meer mogelijk zal zijn, gloort er wel licht aan het einde van de tunnel. Er is behoefte aan een samenbindend toekomstperspectief. Als grote gemeente kunnen we hierin onze rol pakken. Wij vinden dat nu het moment daar is om samen met onze partners een goede en herkenbare herstelagenda voor Ede te ontwikkelen. Immers, vanuit onze verantwoordelijkheid als goed bestuurder, maar ook uit sociaal en economisch oogpunt hebben we belang dat alle sectoren meegenomen worden uit de crisis. Uiteraard vanuit de mogelijkheden die wij hebben.

Wij hebben de uitgangspunten, richting en het proces om te komen tot een Edese Herstelagenda Corona vastgesteld. Uitgangspunt is om herstel na corona zoveel als mogelijk bij de lopende programma’s te brengen. Besluitvorming leggen wij u voor als onderdeel van de perspectiefnota.